IKBY’de Yatırım Şartları
I. Yatırım Kanunu
IKBY, bölgeye yatırım çekebilmek amacıyla 2006 yılı Temmuz ayı içerisinde imzalanan yeni yatırım kanununu 2007 yılı başında yürürlüğe sokmuştur. Kanunda yer alan bazı önemli hükümler aşağıda özetlenmiştir. IKBY’ye bağlı illerde (Erbil, Süleymaniye, Dohuk) yatırım yapmayı planlayan yatırımcıların yatırım kanununu etraflıca incelemesinde fayda bulunmaktadır. Anılan kanunun İngilizce metnine aşağıda yer alan internet sayfasından ulaşılması mümkündür.
http://www.krg.org/articles/detail.asp?rnr=107&lngnr=12&anr=12626&smap=04030000
Madde 2-Yatırım Alanları: Kanun, üretim, elektrik enerjisi ve ilgili hizmetler, tarım ve hayvancılık, ormancılık, otelcilik, turizm, sağlık, çevre, bilim ve teknoloji, iletişim, ulaştırma, bankacılık, sigorta ve diğer finansal hizmetler, altyapı projeleri, inşaat, tadilat ve konut yapımı, yol yapımı, köprü, demiryolu, hava alanı, sulama sistemi ve baraj inşaatı, serbest bölgeler, ticari pazarlar ve ilgili danışmanlık hizmetleri ve eğitim alanında yapılacak yatırımları kapsamaktadır. Öte yandan yukarıda sayılan sektörler arasında yer almıyor olsa da Yatırım Üst Kurulunun onay vermesi halinde diğer sektörlerde yapılan yatırımlar da yatırım kanununda yer alan teşviklerden faydalanabilir. Petrol enerjisi ve bankacılık alanında yapılan yatırımlar bu kanunun kapsamı dışındadır.
Madde 3-Ulusal Muamele ve Sermaye Yapısı: Yabancı yatırımcılar ve yabancı sermaye ile yerli yatırımcılar ve yerli sermaye arasında bir fark gözetilmeyecektir. Yabancı yatırımcılar bölgede Yatırım Kanunu kapsamında gerçekleştirdikleri projelerde sermayenin tamamına sahip olabilirler. Bir başka deyişle yapılan yatırımlarda yerel bir ortak alınması zorunlu değildir.
Madde 4- Arsa Tahsisi: Bölgede yatırım yapan şirketler için sıkıntılı alanlardan biri işletmelerin kurulacağı arsaların tahsisidir. Irak’ta yürürlükte olan ‘Gayrimenkullerin Satışı ve Kiralanması Kanunu’ uyarınca, yabancı yatırımcılara arsa satışı mümkün olmayıp, işletmelerin kurulacağı arsalar Yatırım Kurulu, ilgili bakanlıklar ve yerel idarelerin inisiyatifiyle yatırımcılara uygun şartlarda uzun dönemli olarak kiralanmakta, intifa hakkı verilmekte ve ücretsiz olarak yabancı yatırımcıların kullanımına tahsis edilmektedir. Projenin çapına, ekonomiye katkısına bağlı olmak üzere, ‘Gayrimenkullerin Satışı ve Kiralanması Kanununun’ bir istisnası olarak nadiren yabancı yatırımcılara gayrimenkul satışı mümkündür. Uzun dönemli kiralamaya ek olarak Yatırım Kurulu işletmelerin kurulacağı araziyi satın yatırımcıya kullandırmak amacı ile satın alabilmektedir. İşletme arazisinin bağlı olduğu bölgedeki yetkili idareler işletmenin ihtiyaç duyacağı, su, elektrik, boru hattı, yol ve iletişim gibi alt yapı hizmetlerinin sağlanması için Yatırım Kurulu ile ortak hareket edecektir. Bu alt yapı hizmetlerinin karşılanması için yerel idarelerin bütçelerinden fon ayrılacaktır.
Madde 5- Vergi Muafiyeti: Yatırım Kanunun en cazip maddelerinden biri yatırımcılara tanınan vergi muafiyetidir. Yeni kurulan işletmeler hizmet vermeye veya üretim yapmaya başladıkları tarihten itibaren 10 yıl süreyle gelir vergisinden muaf tutulmaktadır. Ayrıca sadece yatırım projesinde kullanılmak şartı ile ithal edilen tüm makine ve ekipman gümrük vergisi de dahil olmak üzere vergiden muaf tutulmuştur. Bu makine ve ekipmanın yatırım Kurulu tarafından onaylanması gerekmektedir. Yatırım için kullanılmak ve Irak’ta istenilen kalitede veya hiç üretilmiyor olmak kaydı ile hammadde ithalatı da vergiden muaftır.
Madde 6- Diğer İstisnalar: Yatırımın az gelişmiş bölgelerde yapılması, yerel bir ortak ile beraber gerçekleştirilmesi durumlarında bazı ek vergi muafiyetleri sağlanabilmektedir.
Madde 7- Yasal Garantiler: Yatırımcılar yerel veya yabancı sigorta şirketleri vasıtası ile yatırımlarını sigortalatabilirler. Yatırımcılar yerli veya yabancı işçi çalıştırabilirler ancak yerel idarelerin belli oranda yerli işçi çalıştırılması yönünde bir karar varsa bu karar uygulanır. Bu nedenle yatırım yapılan bölge veya ildeki istihdam kanunlarının yatırım yapılmadan önce incelenmesinde fayda bulunmaktadır. Yurtdışına kar ve sermaye transferi serbesttir. Yabancı çalışanlar kendilerine yapılan maaş ve diğer ödemeleri yurtdışına transfer edebilirler. Yatırım projesinin yatırım konseyi tarafından onaylanmaması veya şirketin tasfiyesi durumunda yabancı yatırımcılar sermayelerini ülkeden çıkarabilirler.Yatırım konseyinin onayı ile yabancı yatırımcı yatırımını başka bir yabancı veya yerli yatırımcıya devredebilir. Yabancı yatırımcı Irak bankalarında döviz veya yerel para biriminde hesap açabilir. Sermaye yapılarına bakılmaksızın bu kanun hükmünden faydalanan yatırımlar özel teşebbüs (özel sektör) yatırımı olarak kabul edilir. Yabancı yatırımcıların iktisadi sır niteliği taşıyan üretim teknolojileri koruma altına alınmıştır.
Madde 8- Yatırımcıların Yükümlülükleri: Yatırımcıların aşağıdaki yükümlülükleri bulunmaktadır:
-Yatırım alanını belirtmek, mali tablolarını ve yaptığı anlaşmaları yatırım Kuruluna sunmak,
-Projenin üretime geçtiği tarihi yatırım Kuruluna bildirmek,
-Proje ile ilgili bilgi almakla görevli yatırım Kurulu görevlilerine gereken desteğin vermek,
-Proje kapsamında gümrük vergisinden muaf tutulan ürünlere ilişkin düzenli kayıt tutmak,
-Uluslararası standartlara uygun olarak çevre ve toplum sağlığına uygun üretim yapmak,
-Yatırım projesinde çalışan yerli çalışanlara gerekli eğitimi vermek.
Madde 9- Yatırımcının Yatırım Kanunu veya Sözleşmesini İhlal Etmesi Durumunda Uygulanacak Esaslar: Yatırımcının sözleşme şartlarını ihlali durumunda Yatırım Kurulunca yatırımcıya bir uyarı gönderilmekte ve ihlali sona erdirmesi için süre verilmektedir. Yatırımcının ihlali sürdürmesi halinde kendisine tahsis edilen/kiralanan arazi üzerinde inşa edilmiş/monte edilmiş varlıklarla beraber (hurda değeri ödenerek) geri alınmaktadır. Yeni yatırımcı bu hurda değerini ödeyerek projeye kaldığı yerden devam edebilmektedir. Bu transfer sürecinde doğacak zarardan ihlali yapan ilk yatırımcı sorumlu tutulur. Eğer yatırımcı yatırım Kurulunun onayı olmadan kendisine verilen/ kiralanan araziyi başka bir kişiye kiralarsa veya proje amacı dışında kullanırsa, normal kira bedelinin iki katı bedel ödemekle cezalandırılmaktadır. Ayrıca doğabilecek zarardan kendisi sorumlu tutulmaktadır.
Madde 10- Yatırım Kurulu, Yapısı ve Görevleri: Yatırım Kurulu finansal ve idari olarak özerk bir kurum olarak kurulmuştur ve yatırım kanunun uygulanmasından sorumludur. Yatırım Kurulu başkanı Bakan ile eşdeğer yetkiye sahiptir. Başkana bağlı olan kurumlar şunlardır: Araştırma ve Bilgi Kurumu, Yatırım Teşvik, Değerlendirme ve Lisanslama Kurumu, İdari ve Yasal İşler Kurumu, Sanayi Bölgeleri Kurumu. Yatırım kurulu Erbil’de yer almaktadır.
Madde 14- Üst Konsey: İlgili Bakanlardan oluşan ve Bölgenin Başbakanı başkanlığındaki üst konsey yatırım kurulunun faaliyetlerini denetlemektedir.
Madde 16- Projelere Lisans Alma Prosedürü: Yatırım kanundaki teşvik ve düzenlemelerden faydalanmak isteyen yatırımcıların yatırım projeleri için yatırım kurulundan lisans almaları gerekmektedir. Kurul başvuruyu takiben 30 gün içerisinde karar vermektedir. Proje ile ilgili yetkili kurumlar, yatırım kurulunun kendilerine başvurmasını takiben 30 gün içerisinde projeye ilişkin görüşlerini Kurula sunmak durumundadır. Görüş sunmamaları halinde projeyi kabul etmiş oldukları varsayılır. Lisans başvuru talebinin Yatırım Kurulu tarafından reddedilmesi durumunda yatırımcı üst konseye 15 gün içerisinde itiraz edebilir. Konsey başkanı görüşünü 30 gün içerisinde vermek durumundadır ve yatırımcıların veya kurulun konsey başkanının görüşüne itiraz hakkı yoktur.
Madde 17- Anlaşmazlıkların Halli: Anlaşmazlık halinde taraflar sözleşmede yer alan hükümlere başvurur. Sözleşmede konuya ilişkin bir hüküm bulunmaması durumunda taraflar karşılıklı görüşmelerle anlaşmazlığı çözme yoluna giderler. Karşılıklı anlaşmaya varamazlarsa, bölgede geçerli olan kanunlara veya Irak’ın taraf olduğu ikili ve çok taraflı uluslar arası anlaşmalarda yer alan hükümlere göre karar verilir.
II. Değerlendirme
IBKY tarafından yürürlüğe konulan Yatırım Teşvik Kanunu bölgede yatırım yapacak işadamları için son derece olumlu hükümler içermektedir. 10 yıl veya daha uzun süre için şirketlere tanınan gelir vergisi muafiyeti, yatırım arazilerinin uygun koşullarla yatırımcılara kiralanması veya ücretsiz tahsis edilmesi ve yatırım için ithal edilen makine ve ekipman ile üretimde kullanılacak hammaddelerin gümrük vergisinden muaf tutulması bu olumlu hükümler arasında öne çıkmaktadır. Bölgesel Yönetimin özellikle yerli işçi istihdam eden, teknoloji transferi yapan büyük ölçekli yatırımlara daha sıcak baktığı gözlenmektedir.
Diğer taraftan, milli gelirinin büyük kısmını petrol geliri oluşturan ve halen büyük kısmı devlet kontrolünde olan Irak ekonomisinde özel sektör yatırımları yeni başlamaktadır. Bu nedenle, bir geçiş ekonomisi olarak değerlendirilebilecek olan bölge ekonomisinde resmi kurum ve kuruluşların ekonominin her alanında etkin bir rol oynadığını söylemek mümkündür. Bu çerçevede, bölgede faaliyette bulunan yabancı yatırımcıların resmi kurum ve kuruluşların bazı keyfi uygulamaları ile karşılaştığı bilinmektedir. Ayrıca, yabancılara arsa satışının yasak olmasının bazı sıkıntılar doğurabileceği düşünülmektedir. Diğer taraftan, yurtdışına kar ve sermaye transferi Yatırım Teşvik Kanunu ile serbest bırakılmış olsa da, büyük çoğunluğu Erbil’de yer alan bankaların teknik alt yapısındaki eksikler ve uluslar arası bankacılık sistemine entegre olmamaları nedeni ile para transferinde aksamalar yaşanmaktadır. Son olarak, Yatırım Kurulu ile Yatırımcı arasındaki ihtilafların çözümüne ilişkin Yatırım Kanununda yer alan hükümlerin, yatırımcı aleyhine sonuçlar doğurabileceği de değerlendirilmektedir.