Irak’a yatırımların teşvik edilmesini teminen 2007 yılı başında merkezi yönetim tarafından yürürlüğe koyulan ve Başkenti Musul olan Ninevah eyaletinde de uygulanmakta olan ulusal yatırım kanununun bazı temel maddeleri aşağıda özetlenmiştir. Yatırım kanunun İngilizce dilindeki tam metnine http://www.mosulinvestment.org/investment%20law%20english.pdf internet adresinden ulaşılması mümkündür. Bölgede yatırım yapmayı düşünen işadamları ayrıca Ninevah Yatırım Komisyonunun internet sayfasından da (http://www.mosulinvestment.org/) bölgede gerçekleştirilmesi planlanan yatırımlara ve genel yatırım ortamına ilişkin bilgiye ulaşabilirler.
Madde 4- Ulusal Yatırım Komisyonu ve Bölge ve Eyaletlerde Yer Alan Yatırım Komisyonları: Bu madde ile Irak’ın yatırım politikalarını belirlemek üzere tüzel kişiliğe haiz ve merkezi Bağdat’ta yer alan Ulusal Yatırım Komisyonu kurulmuştur.
Madde 5- Eyalet ve bölgelere kendi yönetim alanlarına giren bölgelerde Ulusal Yatırım Komisyonuna danışmak kaydı ile: yerel yatırım komisyonu kurma, yatırım lisansı düzenleme, yatırım planı yapma, yatırımı teşvik etme ve şube açma yetkisi verilmiştir. Ninevah Bölgesi Yatırım Komisyonu bu madde hüküm altında faaliyette bulunmaktadır.
Madde 6- Yatırım kanunundan yararlanmak için minimum yatırım tutarı uygulaması bulunmaktadır. Bu minimum miktar bölge veya ulusal yatırım komisyonlarının bağlı olduğu Bakanlar Konseyi tarafından belirlenmektedir. Yatırım komisyonları toplam yatırım bedeli 250 milyon Amerikan Dolarını aşarsa, yatırım lisansı için Bakanlar Konseyinden onay almak zorundadır. Komisyon yatırım lisansı için yapılan başvuruları en geç 45 gün içinde değerlendirir.
Madde 9- Komisyon’un Yatırım Teşvikleri: Yatırım komisyonu yatırımları aşağıdaki yöntemlerle teşvik etmektedir:
1-Olumlu bir yatırım ortamı tesis ederek, yatırım fırsatlarını tespit edip duyurmak,
2-Kayıt ve yatırım lisansı lama işlemlerini basitleştirmek ve kısaltmak,
3-Ulusal ve bölgesel yatırım komisyonlarında yatırımcıların ihtiyaç duyacakları bankalık temsilcileri ile diğer muhataplarını hazır bulundurmak,
4-Bültenler vasıtası ile yatırımcıları bilgilendirmek,
5-Programlar kanalı ile Irak’a yatırım çekmek,
6-İlgi kurumlarla koordineli bir şekilde yatırım alanlarını dağıtmak,
7-Bakanlar Konseyi’nin onayı ile güvenli sanayi bölgeleri oluşturmak,
8-Iraklı işadamlarına uygun şartlarda kredi sağlamak,
9-Bakanlar Konseyinin uygun gördüğü diğer önlemleri almak.
Madde 10- Yabancı Yatırımcıların Eşit Muamele Görmesi: Yatırım kanununda yer alan teşvikler yatırımcının vatandaşı olduğu ülke gözetilmeksizin herkese uygulanır. Konut projelerinde Iraklı ve yabancı işadamları projenin yapıldığı arsayı satın almaksızın arsa sahibi
ile anlaştıkları süre boyunca kullanırlar. Yatırım komisyonu konut projeleri için gerekli araziyi sağlar ve projenin tamamlanması ile konutların mülkiyetini Irak vatandaşlarına verir (satar).
Madde 11- Yatırımcılara Sağlanan Teşvikler: Yatırımcılara sağlanan teşvikler aşağıdaki gibidir:
1-Kar ve sermayenin yurtdışına transfer edilebilmesi,
2-Irak borsasında menkul kıymet işlemi yapma ve borsada işlem yapma hakkı,
3-Yatırım için gerekli arazilerin 50 yıllık (uzatılabilir) süre ile yatırımcılara uygun koşullarda kiralanması veya ücretsiz tahsis edilmesi,
4-Projeyi yerli veya yabancı bir sigorta şirketine sigortalatma hakkı,
5-Yatırım Kurulunca onaylanmış projeler için Irak bankalarında döviz veya yerel para biriminde hesap açmak.
Madde 12- Yasa ile Yatırımcılara Tanınan Güvenceler
1-Gerekli özellikleri taşıyan Irak’lı çalışan bulunamaması durumunda yabancı işçi istihdam edilebilir,
2-Irak’ta çalışan yabancılara ikamet izni ile beraber ülkeye giriş çıkışlarında kolaylık sağlanmaktadır.
3-Aksi yönde mahkeme kararı olmadığı sürece, yatırımın bir kısmı veya tamamının millileştirilmeyeceğine dair güvence verilmektedir.
4-Iraklı olmayan çalışanlar kazançlarını yurtdışına transfer edebilirler.
Madde 13- Kanunda Değişiklik: Bu kanunda yapılacak herhangi bir değişiklik yukarıda verilen imtiyazlara halel getirmeyecektir.
Madde 14- Yatırımcıların Yükümlülükleri: Yatırımcıların yükümlülükleri aşağıdaki gibidir:
1-Ticari faaliyete başladığı tarihi ulusal veya bölgesel yatırım komisyonuna duyurmak,
2-Yeminli mali müşavirler atacılığı ile muhasebe kayıtlarını muntazam olarak tutmak,
3-Teknik ve fizibilite etütlerini Komisyona sunmak,
4-Bu kanun hükmünce gümrük vergisinden muaf olarak ithal edilen ürünlere ilişkin kayıtları tutmak,
5-Çevreye halk sağlığına zarar vermeden üretim yapmak,
6-Maaş, mesai saatleri, tatil ve çalışma koşulları açısından en azından mevcut Irak kanunlarına uygun çalışmak,
7-Üzerinde anlaşılan zaman çizelgesine uymak, planın 6 aydan fazla gerisinde kalmamak 6 ayı aşan gecikmelerde komisyon cezai müeyyide uygulamaktadır,
8-Iraklı çalışanlara gerekli eğitim vermek (işe alımda Iraklı çalışanlara öncelik verilmesi istenmektedir kanunla).
Madde 15- Yatırımcılara Tanınan Muafiyetler:
1-Yatırım lisansı alan yatırımcılar ticari faaliyetlerinin başladı süreden itibaren 10 yıl süre ile vergi ve harçlardan muaftırlar,
2-Bakanlar Konseyi bu muafiyet süresini uzatmaya veya başka muafiyetler vermeye yetkilidir,
3-Yatırımın %50 ve daha üzerindeki hissesi Iraklı bir yatırımcıya aitse, muafiyet süresi en fazla 15 yıl daha uzatılabilir (Iraklı yatırımcının yatırımdaki payı ile doğru orantılı olarak),
Madde 16- Yatırımın Başka Bir Bölgeye Taşınması: Eğer muafiyet dönemi içerisinde yatırım bir kalkınma bölgesinden diğerine aktarılırsa muafiyet uygulaması kaldığı yerden devam eder.
Madde 17- Diğer Teşvikler: Yatırım lisansı alan bir proje ayrıca aşağıdaki teşviklerden yararlanır:
1-Yatırımın genişletilmesi, geliştirilmesi ve modernizasyonu amacı ile ithal edilen varlıklar gümrük vergisinden muaftır,
2-Yatırımın kapasitesini artırmaya yönelik olarak ithal edilen varlıklar gümrük vergisi ve diğer harçlardan muaftır,
3-Proje kapsamında ithal edilen yedek parçalar değerlerinin ana varlık değerinin %20’sini geçmemesi kaydı ile vergiden muaftır,
4-Oteller, turistik yapıları hastaneler, sağlık kuruluşları, rehabilitasyon merkezleri, eğitim ve bilim kuruluşlarına mobilya, döşeme ve benzeri ithalatında ek bazı gümrük vergisi istisnaları tanınmıştır,
Madde 19- Yatırım Lisansı Başvurusu: Yatırım lisansı almak için gerekenler aşağıdaki gibidir:
1-Komisyon tarafından basit bir dille hazırlanmış yatırım lisansı başvurusunu doldurmak,
2-Akredite bir bankadan finansal güvence gösterilmesi,
3-Yatırımcının daha önce Irak’ta veya Irak dışında gerçekleştirdiği projelere ilişkin bilgi,
4-Projeye ilişkin detaylar ve fizibilite raporu,
5-Projeye ilişkin zaman çizelgesi.
Madde 20- Ana Sözleşmenin Düzenlenmesi: Yatırım komisyonu, bölgede veya eyalette yer alan ofisi vasıtası ile ana sözleşmeyi düzenlemeye yetkilidir. Bölge ve eyalette olan ofislerde yetkili makamların temsilcileri bulunmaktadır.
Madde 23- Yatırımın Devredilmesi: Muafiyet dönemi içersinde yatırımın devredilmesi durumunda yeni yatırımcı muafiyet süresi sonuna kadar vergi muafiyetinden istifade etmeye devam eder.
Madde 24- Varlıkların Satılması: Bu kanundan faydalanan bir yatırımcı yine yatırım lisansı olan başka bir yatırımcıya, bu yatırımcının da varlığı yatırım projesinde kullanması şartı ile varlıklarını satabilir. Yatırımcı ayrıca muafiyetten faydalanarak aldığı varlıları, yatırım kanundan faydalanmayan 3. bir şahsa, muaf tutulduğu vergi ve diğer harçları ödemek kaydı ile satabilir. Yatırımcı muafiyet kapsamında aldığı varlıkları yurtdışına ihraç edebilir (re-eksport). Bu işlemlerin tümü için yatırım komisyonun onayı gerekmektedir.
Madde 27- Anlaşmazlıkların halli: Anlaşmazlık halinde Irak kanunları ve mahkemelerine başvurulur. (Yatırım kanunun sıkıntı yaratabilecek maddelerinden biri mevcut hali ile anlaşmazlıkların halli maddesi olarak değerlendirilmektedir.)
Madde 28- Yatırımcının sözleşme şartlarını ihlal etmesi durumunda, kendisi önce yazılı olarak uyarılır. İhlalin devam etmesi halinde sözlü savunma alınır. İhlalin yine de devam etmesi durumunda yatırımcıya o güne değin verilen teşvik ve muafiyetler geri alınır, ihlalden doğan zarar kendisinden tazmin edilir.
Madde 29- Bu kanun petrol sahaları ve bankacılık/sigortacılık için ayrılan alanlar dışındaki tüm yatırım alanları için uygulanır.
II. Değerlendirme
Ninevah Eyaletinde de yürürlükte olan Yatırım Teşvik Kanunu bölgede yatırım yapacak işadamları için cazip hükümler içermektedir. 10 yıl veya daha uzun süre için şirketlere tanınan gelir vergisi muafiyeti, yatırım arazilerinin uygun koşullarla yatırımcılara kiralanması veya ücretsiz tahsis edilmesi ve yatırım için ithal edilen makine ve ekipman ile üretimde kullanılacak hammaddelerin gümrük vergisinden muaf tutulması bu olumlu hükümler arasında öne çıkmaktadır. Bölgede konut ve yol inşaatı, alt yapı hizmetleri, çimento ve ilaç sanayi gibi pek çok alanda yatırım imkanı bulunmaktadır.
Diğer taraftan bölgede yatırım ortamının gelişmesini engelleyen belirli faktörler mecuttur:
a) Güvenlik sıkıntısı: Bölgede geçmiş yıllara oranla belirgin bir şekilde azalmış olsa da bombalı saldırı ve adam kaçırma olayları halen yaşanmaktadır. Bu da, yatırımcıların üretim için gerek duyduğu düzeyde kalifiye personel istihdam etmesini, yine üretim için gerekli hammaddelerin sevkiyatını, son ürünün nihai adresine teslimini ve genel olarak iş ortamını olumsuz etkilemektedir.
b) İhale almakta yaşanan güçlükler: Ninevah eyaletinde gerek inşaat, gerek üretim tesislerinin özelleştirilmesi gerekse yeni projelere ilişkin ihalelerin büyük kısmı kamu kuruluşlarınca yapılmaktadır. Ancak, söz konusu ihaleler şeffaflıktan uzak bir sistemle yapılmakta olup ihalelerin her zaman ekonomik nedenlere dayandırılarak sonlandırılmadığı görülmektedir.
c) Arazi satışının yasak oluşu: Mevcut Irak yasaları uyarınca özel haller dışında yabancılara arsa satışı yasaktır. Bu da yatırımcıların yatırımlarını kurduğu arazilerin mülkiyetini alamamaları anlamında gelmektedir. Yatırım arazileri Yatırım Kanunda belirtildiği üzere uzun dönemli kiralama veya intifa hakkı verilmesi yolu ile yatırımcıların kullanımına açılmaktadır.
d) Finansal altyapının olmayışı: Finansal hizmetleri yeterli düzeyde gerçekleştirebilecek banka bulunmamaktadır.